Zajdle 2012 - komentarz do nominacji

Po raz kolejny ogłoszono nominacje do Nagrody Fandomu imienia Janusza A. Zajdla i podobnie jak to było w ostatnich latach, przez sieć przetoczyła się fala flejmu, hejtu i ogólnego oburzenia. Na początek kwestia formalna, czyli sama lista nominowanych pozycji:

W kategorii "powieść":
Jakub Ćwiek - "Kłamca 4. Kill’em all"
Jarosław Grzędowicz - "Pan Lodowego Ogrodu. Tom 4"
Anna Kańtoch - "Czarne"
Robert M. Wegner - "Niebo ze stali"
Andrzej Ziemiański - "Pomnik cesarzowej Achai. Tom 1"

W kategorii "opowiadanie":
Jakub Ćwiek - "Będziesz to prać!"
Jakub Ćwiek - "Co było, a nie jest"
Jakub Ćwiek - "Kukuryku"
Jacek Dukaj - "Portret nietoty"
Tomasz Kołodziejczak - "Czerwona mgła"
Robert M. Wegner - "Jeszcze jeden bohater"


Z Zajdlami sprawa jest o tyle skomplikowana, że zasady nominowania tekstów ustanawiane były jeszcze w czasach, kiedy fandom (podkreślam słowo fandom, nie np. "wszyscy którzy czytali Lema") był nieliczny i podobnie jak polska fantastyka - dość elitarny. Nikomu się wtedy jeszcze nie śniło, że fantastyka w swojej popkulturowej odmianie stanie się niezwykle popularna, dotrze w takiej sile do czytelników nastoletnich czy też tych mniej wyrobionych literacko. Pisana u nas fantastyka poruszała wtedy zazwyczaj tematy ważkie, nie służyła tylko i wyłącznie prostej rozrywce. Na patrona nagrody wybrano Janusza A. Zajdla, a sama statuetka i nominacja były dla autora ogromnym zaszczytem. Nikt też wtedy jeszcze nie słyszał o "social media", marketing praktycznie nie istniał, a autora w praktyce promowały jedynie jego teksty. Tak to w dużym skrócie i sporym uproszczeniu drzewiej bywało.

Tylko że czasy się zmieniły, fandom rozrósł i odmłodniał, fantastyka na stałe weszła do kultury popularnej i w związku z tym inne są też oczekiwania czytelników fantastyki jako grupy. Rynek się poszerzył i nieuniknione było to, że w tak dużej zbiorowości najpopularniejsza stanie się literatura najprostsza, odpowiadająca historię która ma czytelnika jedynie rozbawić. I nie byłoby w tym nic złego, gdyby nie fakt, że nagroda o której mówimy to oficjalnie: "Nagroda im. Janusza A. Zajdla jest coroczną nagrodą w dziedzinie fantastyki, przyznawaną przez miłośników fantastyki autorom najlepszych polskich utworów literackich.". Nie plebiscyt na najpopularniejszego autora, nie Fantawizja, nie teleturniej z czerstwym prowadzącym, tylko właśnie nagroda dla najlepszego autora tekstu - zabijcie mnie, ale w życiu nie przyznam, że najlepszy to znaczy najlepiej się sprzedający czy najpopularniejszy. Ciężko w ogóle zdefiniować ten termin, ale szukanie definicji w obiektywnych danych dotyczących sprzedaży dobrym pomysłem nie jest. A jeśli jest, to waszym ulubionym polskim zespołem jest Weekend, wcześniej był Rubik a jeszcze wcześniej Ich Troje. W końcu tak mówią rankingi, co nie?

Kiedy Konrad Lewandowski zaproponował, żeby odebrać patronat Janusza Zajdla tej nagrodzie, w środowisku podniósł się wielki krzyk - spowodowany raczej formą samej propozycji, jak i ogólną nienawiścią do Lewandowskiego jako człowieka (jeszcze kilka lat temu mielibyście możliwość wpaść na niego na jakimś forum i przekonania się jak będzie wyglądać dyskusja z Przewodasem - pod takim przydomkiem występuje - obecnie jest chyba zbanowany na wszystkich), ale czy nie miał wtedy racji? Czy nie lepiej byłoby skończyć z tą od lat powtarzaną krytyką i stworzyć dwie nagrody? W kapitule jednej, tej imienia Janusza Zajdla zasiadaliby wszyscy laureaci poprzednich edycji - to oni nominowaliby teksty, oni też w swoim gronie wybierali zwycięzców. W drugiej, nazwijmy ją Nagrodą Złotej Pipki, tak nominacje, jak i same głosowania odbywałyby się w internetowych ankietach - nagroda imienia Janusza A. Zajdla odzyskałby swoją renomę, jako statuetka przeznaczona dla pozycji w jakiś sposób wartościowej intelektualnie, natomiast byłaby też nagroda publiczności. Nikt by nie miał pretensji o mniej lub bardziej bezczelne promowanie swojej prozy, nie byłoby takiej ilości flejmu i złośliwości, może nawet pokazałaby się tęcza, a piwo znów miało pianę na dwa palce. Wilk syty, owca cała, pipka złota.

Dobra, to teraz jeszcze o nominowanych w tym roku powieściach:

Jakub Ćwiek - "Kłamca 4. Kill’em all" There's a shitstorm coming, mr Ćwiek. Wcale mnie hejt w tym wypadku nie dziwi, Kłamca 4 to zdecydowanie najsłabsza część cyklu, nie tylko nie wnosząca nic do samego gatunku, ale też obniżająca poziom całości przygód Lokiego. Nudna, nadmiernie wulgarna (a mi duża ilość bluzgów przeszkadza tylko na poziomie rozmów dresiarzy), pełna prywaty (kompletnie od czapy wątek tylko po to, żeby wrzucić do książki swoich znajomych - takie rzeczy to można przyjaciołom prywatnie pisać), odnosiłem wrażenie, że pisana na siłę. Po drodze zagubiły się też gdzieś dotychczasowe atuty cyklu, czyli lekkość i humor, a zabawne nawiązania do popkultury wrzucone zostały w takiej ilości, że zabawne być przestały, zaczęły za to nużące. Generalnie nie polecam, chociaż lubię inne książki Ćwieka. Są fajne. Nic więcej, nic mniej. Strach teraz o tym mówić publicznie, bo ostatnio Kuba Ćwiek w zwyczaju ma każdemu krytykowi przypinać łapkę hejtera i walić po ryju. A potem się dziwi, że chociaż sam wprowadził taki styl dyskursu (szczery, złośliwy, wulgarny, brutalny) do publicznych rozmów na temat fantastyki, to ktoś używa podobnych technik wobec niego. Ale samo zakończenie było niezłe. I wcale nie definitywne, jeśli brać je na logikę.

Jarosław Grzędowicz - "Pan Lodowego Ogrodu. Tom 4" Tom czwarty nie jest moim zdaniem najlepszym z całej opowieści, miewa dłużyzny, widać lekkie zmęczenie materiału i nie oczarował mnie w aż tak dużym stopniu jak poprzednie, jednak to wciąż fantastyczna lektura. Jeden z najważniejszych cykli w historii polskiej fantastyki, a na pewno najważniejszy w wieku XXI. Polecam za każdym razem, bo to jedna z tych książek, których wstyd nie znać. Sam będę głosował właśnie na PLO4, bo Jarosławowi Grzędowiczowi należy się ta nagroda jak psu buda. Za ukoronowanie wieloletniej ciężkiej pracy, za stworzenie legendy związanej z oczekiwaniem na kolejne tomy, za te wszystkie spędzone przy PLO piękne chwile. Sądzę, że wygra.

Anna Kańtoch - "Czarne" Kolejna książka, na którą będę głosował i autorka, którą chętnie widziałbym z nagrodą Zajdla. Anna Kańtoch nie dość, że wymyśla niesamowite historie, to jeszcze opisuje je w sposób niezwykły. I chociaż "Czarne" to epika, to napisane zostało językiem tak pięknym i bogatym, że czułem się, jakbym czytał lirykę. Dziwi mnie tylko, że Anna Kańtoch nie zostala jeszcze dostrzeżona przez mainstream, ale kto wie, czy niedługo nie pójdzie śladami Szczepana Twardocha i nie będziemy jej oglądać ze statuetką Nike.

Robert M. Wegner - "Niebo ze stali" Wstyd przyznać, ale jeszcze nie czytałem... Wszyscy wokół chwalą, ja obiecuję, że już, zaraz, za momencik biorę się za lekturę, a potem zawsze wskakuje coś innego. Ale przed Polconem na pewno nadrobię, bo biorę się za cykl meekhański jak tylko dokończę
"Pożądanie"! True story!

Andrzej Ziemiański - "Pomnik cesarzowej Achai. Tom 1" Kolejny przykład książki nominowanej nie za to, że prezentuje jakąś wybitną wartość, tylko z racji popularności autora i samego cyklu. Kolejne strony porno - fantasy, okraszone solidną dawką czerstwego dowcipu i autorytarnych osądów górujących nad researchem. Ale i tak jest lepiej niż wcześniej.

O opowiadaniach bardziej szczegółowej rozpiski nie będzie, bo czytałem tylko te z "Chłopców" (Wegnera za chwilę zacznę, a "Czerwoną Mgłę" zdążę nadrobić przed Polconem). Podobały mi się, bardzo dobrze wyważono w nich wszystkie składniki i można było zauważyć, że Ćwiek jako pisarz rozwinął się od czasu Kłamcy. Chętnie sięgnę po kontynuację i spędzę przy lekturze jeden czy dwa wieczory, ale na żadne z nich nie zagłosuję. Bo ja też wymagam od nominowanych do nagrody imienia Janusza A. Zajdla książek czegoś więcej, niż "fajne było, szybko się czytało, chętnie przeczytam więcej".